Zdrowe odżywianie

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania każdego żywego organizmu jest odpowiednia ilość składników zawartych w produktach spożywczych, czyli zdrowe odżywianie. Haloterapia  jako jedna z form leczenia uzdrowiskowego w swoich zaleceniach przykłada olbrzymią wagę do odżywiania jako elementu niezbędnego dla jej właściwego działania.

Składniki zawarte w pokarmie mają rożny wpływ na nasz organizm. Składniki pokarmowe, które w liczbie około 40 są niezbędne do wzrostu i rozwoju młodych organizmów, odnowy ciągle zużywających się tkanek, wytwarzania energii koniecznej do podtrzymywania podstawowych procesów życiowych i do wykonywania pracy oraz zapewnienia dobrego zdrowia.

Ze względu na funkcję, jaką spełniają składniki pokarmowe w naszym organizmie, można je podzielić na energetyczne, budulcowe i regulujące. Pierwszą grupę stanowią tłuszcze i węglowodany, których rola polega na zaspokojeniu potrzeb energetycznych organizmu człowieka. Białka i składniki mineralne są budulcem naszego ciała. Funkcję regulatorów czynności organizmu spełniają witaminy i składniki mineralne, a także białka. Brak wymienionych składników w pożywieniu lub nieodpowiednie ich proporcje mogą doprowadzić nawet do poważnych chorób.

Składniki energetyczne

Do podtrzymywania przebiegu wszystkich procesów życiowych oraz wykonywania wszelkich czynności niezbędna jest odpowiednia ilość energii, której głównymi źródłami są tłuszcze i węglowodany czasami także białka. Wielkość zapotrzebowania energetycznego nie jest jednakowa dla wszystkich ludzi. Zróżnicowanie to uwarunkowane jest głównie rodzajem wykonywanej pracy, stanem fizjologicznym organizmu, a także wiekiem i płcią. Minimum energii koniecznej jedynie do podtrzymania procesów życiowych w warunkach spoczynku określane jest terminem podstawowej przemiany materii. Całkowite energetyczne zapotrzebowanie człowieka stanowi sumę energii zużywanej na przemianę podstawową, utrzymanie stałej temperatury ciała oraz na pracę i wszystkie czynności. Szkodliwy jest dla zdrowia zarówno niedobór, jak też nadmiar energii dostarczanej z pożywieniem. Niedobór energii, który zwykle jest połączony z niedoborem białka, prowadzi do spadku wagi ciała, ogólnego osłabienia i wy-niszczenia organizmu.

Nadmierne dostarczanie energii z pożywieniem, ponad potrzeby organizmu, powoduje narastanie wagi ciała, z czym wiąże się niebezpieczeństwo wystąpienia nadwagi i otyłości. źródłem energii dla człowieka są produkty spożywcze. Składniki energetyczne są w nich rozmieszczone niejednakowo, przez co również ich wartość energetyczna jest znacznie zróżnicowana. Wyższa wartość energetyczną mają te produkty, które zawierają większe ilości tłuszczów, gdyż 1 g tłuszczu dostarcza 9,3 kcal (39 ki), zaś 1 g węglowodanów i białek 4,1 kcal (17 kJ). Do produktów wysokoenergetycznych należą przede wszystkim czyste tłuszcze, takie jak smalec, masło czy olej, a także słonina, boczek, tłuste mięsa. Znacznym źródłem energii są też produkty o dużej zawartości węglowodanów, szczególnie cukier i słodycze. Tłuszcze są stałym składnikiem wszystkich żywych organizmów. Zawartość tłuszczu zapasowego w organizmie człowieka waha się od 15 do 20% wagi ciała. W roślinach znajduje się on w zasadzie w niewielkich ilościach, wyjątek stanowią nasiona lub owoce niektórych roślin, takich jak: słonecznik, soja, rzepak, oliwka. Ilościowe zestawienie zawartości tłuszczu w produktach przedstawiono w tabeli 5. Tłuszcze jadalne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego różnią się między sobą zawartością rodzaju kwasów tłuszczowych i witamin. W tłuszczach zwierzęcych znajdują się głównie kwasy tłuszczowe nasycone, a w roślinnych nienasycone. Witaminy A i D występują głównie w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego (masło, tran), a witamina E w tłuszczach roślinnych. Zapotrzebowanie człowieka na tłuszcz jako składnik pokarmowy jest zależne od rodzaju wykonywanej pracy, wieku, płci. Według zalecanych norm ilość spożytego tłuszczu powinna pokrywać 30- 35% całkowitego dobowego zapotrzebowania energetycznego organizmu. Spożywanie nadmiernych ilości tego składnika prowadzi do nadwagi i otyłości, a także przy nadmiernym spożyciu tłuszczów zwierzęcych do miażdżycy i jej groźnych skutków. Omawiając rolę tłuszczów w organizmie nie można pominąć niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT).

W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań, które wskazują na udział tych związków w różnych procesach zachodzących w organizmie człowieka: obniżają one ciśnienie krwi, zapobiegają powstawaniu zakrzepów, obniżają stężenie cholesterolu we krwi (co jest wykorzystywane w zapobieganiu miażdżycy); tak więc spożywanie tłuszczów roślinnych zawierających duże ilości NNKT jest niezbędne.Węglowodany są drugim w kolejności składnikiem pokarmowym podstawowego materiału energetycznego. Ponadto są one składnikiem surowicy krwi. W postaci glikogenu są magazynowane w wątrobie i mięśniach, stanowiąc materiał zapasowy. Biorą udział w procesach przemiany tłuszczów w ustroju: „Tłuszcze spalają się w ogniu węglowodanów”. Spożywane w nadmiarze przekształcone zostają w tłuszcz i w tej postaci są odkładane w tkankach. Ilościowe zapotrzebowanie na ten składnik związane jest przede wszystkim z rodzajem wykonywanej pracy. Dieta człowieka zdrowego powinna zawierać taką ilość węglowodanów, która zapewnia pokrycie dobowego zapotrzebowania energetycznego w 50-60% .

W racjonalnym żywieniu należy zwracać uwagę na to, aby składnik ten nie był spożywany w zbyt dużych ilościach w postaci cukru, ponieważ nadmiar cukru jest szkodliwy dla zdrowia. Z wielu badań wynika, że minimalne zapotrzebowanie na węglowodany człowieka dorosłego wynosi około 100 g na dobę. Całkowite usunięcie tego składnika z pożywienia prowadzi do wystąpienia objawów chorobowych. Źródłem węglowodanów są przeważnie produkty pochodzenia roślinnego. Oprócz omówionych węglowodanów przyswajalnych istnieją węglowodany nieprzyswajalne noszące nazwę błonnika. Według współczesnych poglądów jest to bardzo ważny składnik naszego pożywienia. Nie jest on wprawdzie źródłem energii, ale oddziałuje jednak mechanicznie na czynność przewodu pokarmowego. Błonnik występuje jedynie w produktach roślinnych, głównie w okrywach nasiennych. Toteż większe jego ilości znajdują się w razowym pieczywie, kaszach, nasionach roślin strączkowych.Błonnik nie ma jednolitej budowy. Składa się on z różnych frakcji. W zasadzie nie ma dotąd powszechnie przyjętej terminologii określającej ten składnik. Ostatnio wprowadza się pojęcie tzw. błonnika pokarmowego, stanowiącego pozostałość po działaniu soków trawiennych na spożyty pokarm. W przypadku nie-których produktów (pieczywo razowe, nasiona roślin strączkowych, pewne warzywa) zawartość błonnika pokarmowego jest znacznie wyższa w porównaniu do zawartości włókna surowego. Toteż nie bez przyczyny coraz częściej sugeruje się, że bardziej słuszne byłoby oznaczanie w produktach błonnika pokarmowego.

Składniki budulcowe i regulujące

Podstawowym składnikiem budulcowym każdego żywego organizmu, a także jednym ze źródeł energii są białka. Przy prawidłowo zbilansowanej diecie dorosłego człowieka 11-14% energii pochodzi z białek. Substancje białkowe enzymy są również regulatorami przebiegu procesów metabolicznych. Budowa tego tak bardzo cennego składnika pokarmowego jest złożona, wielkocząsteczkowa. Podstawowym elementem wchodzącym w skład białek są aminokwasy związki chemiczne składające się głównie z węgla, azotu, wodoru i tlenu. Spożyte białka ulegają w przewodzie pokarmowym strawieniu. W bardzo uproszczonym ujęciu polega to na rozkładzie ich do aminokwasów, które po wchłonięciu stanowią podstawę do budowy własnych białek ustrojowych.

Istnieje kilka aminokwasów tzw. egzogennych, zwanych również niezbędnymi, które nie mogą być syntetyzowane w organizmach zwierząt i ludzi, dlatego też muszą być koniecznie dostarczone w pożywieniu. Inne endogenne mogą być wytwarzane w ustroju, jednak wskazane jest, aby również były dostarczane w pożywieniu. Stanowią one cenne źródło azotu do syntez wielu składników organizmu.Nie wszystkie białka zawierają w swojej cząsteczce aminokwasy niezbędne, lub też nie występują one tam w dostatecznych ilościach; od tego też zależy stopień przyswajania ich przez organizm. W zasadzie tylko białka pochodzenia zwierzęcego (prócz żelatyny) są pełnowartościowe, tzn. w ich skład wchodzą wszystkie niezbędne aminokwasy w odpowiednich ilościach. Białka roślinne są niepełnowartościowe, wykazują jakościowe lub ilościowe braki aminokwasów.

Wszystkie naturalne produkty spożywcze zawierają białko, lecz w bardzo różnych ilościach. Tak więc nie ma idealnego pokarmu zawierającego wszystkie niezbędne do życia aminokwasy, ale można je zapewnić organizmowi zestawiając pokarmy tak, aby uzyskać bilans aminokwasowy. Zestawienie dwóch lub więcej dobranych produktów roślinnych lub roślinnych z niewielką ilością produktów zwierzęcych pozwala na otrzymanie mieszaniny białek o wartości odżywczej porównywalnej lub przewyższającej wartość odżywczą niektórych produktów zwierzęcych, np. mięsa zwierząt rzeźnych. Jest to ważne, zwłaszcza w obecnym okresie, kiedy zachodzi konieczność zastępowania części produktów mięsnych i ryb produktami pochodzenia roślinnego przetworami zbożowymi i nasionami roślin strączkowych w celu utrzymania spożycia możliwie nie zmienionej ilości białka o wysokiej jakości. Jak wynika z analizy składu aminokwasowego mięsa oraz nasion roślin strączkowych, obie te grupy produktów wykazują deficyt aminokwasów siarkowych (metionina i cystyna), przy czym w strączkowych ten niedobór występuje w dużo większym stopniu. Dlatego nie mogą one być zamiennikami mięsa, gdyż ich białko jest niższej jakości. Z porównania składu aminokwasowego nasion strączkowych i produktów zbożowych wynika, że białka tych produktów bardzo dobrze się uzupełniają. Produkty zbożowe są bowiem bogate w aminokwasy siarkowe, wykazują natomiast niedobór lizyny, w którą obfitują nasiona roślin strączkowych. Najlepszy efekt uzupełniania się białek uzyskuje się przy proporcji: 1 część wagowa produktów strączkowych na 9 części produktów zbożowych. Z punktu widzenia żywieniowego korzystne jest więc podawanie zupy grochowej lub potraw typu fasolka po bretońsku z pieczywem, bądź też stosowanie roślin strączkowych jako dodatków do drugich dań zawierających kasze. Jest także wskazane, aby przy podaniu nasion roślin strączkowych w jednym z dań obiadowych drugie danie zawierało znaczną ilość produktów zbożowych. Produkty zbożowe zawierające mało lizyny powinny być w potrawach łączone z mlekiem i jego przetworami, jako źródłem wysokiej zawartości tego aminokwasu takie zestawienie daje dobry efekt uzupełniania się białek. Poziome kreski wskazują stężenie aminokwasów ograniczających i jednocześnie wzrost wartości biologicznej wskutek uzupełniania się składu aminokwasów egzogennych. Ukośne kreski wskazują aminokwas ograniczający. Warunkiem uzupełniania się składu aminokwasowego różnych białek jest jednoczesne ich podanie. Maksymalny czas, jaki może upłynąć między spożyciem produktów, których białka mają uzupełniać swój skład aminokwasowy, wynosi 4 godziny.